Чорная панна: час, гісторыя, лес

Чатыры з паловай стагоддзя жыве легенда пра Чорную панну. І ў нашыя часы людзі вераць у прывід Нясвіжскага замка: кажуць, што кожную ноч таямнічы жаночы сілуэт пачынае абыход пакояў. Яна плача па сваім заўчасна загубленным жыцці і вялікім каханні…



Барбара Радзівіл нарадзілася 6 снежня 1520 у Вільні - каралева польская і вялікая княгіня літоўская, другая жонка Жыгімонта Аўгуста.
Прадстаўніца біржанска-дубінкаўскай лініі роду Радзівілаў, дачка Юрыя, гетмана вялікага літоўскага, і Барбары з Колаў. Мела брата Мікалая «Рудога» і сястру Ганну Альжбету. Яна нарадзілася ў адной з наймагутных магнацкіх дынастый свайго часу, Радзівілаў. Ніхто тады не мог нават уявiць, які лёс прызначаны ёй – будучай першай прыгажуні Вялікага княства, што стане ўлюбёнай мішэнню плеткароў, і каралеве польскай, якой трон прынес толькі пакуты.
Бацькі далі ёй бліскучую адукацыю, яна свабодна казала і пісала на старабеларускай мове (самай распаўсюджанай тады мове Вялікага княства Літоўскага, на якой складаліся дзяржаўныя дакументы, дзелавыя паперы, дамовы, завяшчанні, ды інш.) і на літоўскай, свабодна валодала латынню, ведала грэцкі і нямецкі. Шматлікія гувернанткі і няні яе навучылі маляванню, паэзіі, ігры на музычных інструментах, фехтаванні, верхавой яздзе. Яна таксама вывучала матэматыку, геаграфію і тэалогію. Яе веды знаходзіліся на ўзроўні самых высокіх стандартаў еўрапейскага Рэнесансу.
Свежая і заўсёды чыстая, як пахучая кветка, яна ўражвала навакольных тым, што апраналася з велізарным густам, карысталася касметыкай і добра ў ёй разбіралася, ужывала духі, пудру і цені: у эпоху, калі ўсе, уключаючы каранаваных асоб, мыліся далёка не кожны дзень, распаўсюджваючы востры смурод гнілых зубоў, поту, нясвежага адзення.
15 траўня 1537 году маладую прыгажунню выдалі замуж за ваяводу троцкага Станіслава Гаштольда. Нягледзячы на тое, што Станіслаў Гаштольд меў рэпутацыю добрага чалавека, паміж мужам і жонкай не было сапраўднага кахання. Шлюб паміж Барбарай Радзівіл і Станіславам Гаштольдам: гэта тыповы дынастычны шлюб, мэтай якога было парадніць дзве самыя магутныя ў Вялікім княстве Літоўскім магнацкія дынастыі. У Барбары са Станіславам не было дзяцей, і пазней пагалоска разнесла чуткі пра яе бясплоднасць, або пра нежаданне мець дзяцей, або пра тое, што яна ведзьма.
У 1539 годзе памёр свёкар, неўзабаве па ім - свякроў. На працягу трох гадоў таксама памерлі бацька і муж Барбары. У 22 Барбара ўжо стала ўдавой. Разам з маці зноў перасялілася ў Вільню да свайго брата Мікалая «Рудога».
У гэты час у тым месцы знаходзілася рэзідэнцыя Жыгімонта Аўгуста, які яшчэ пры жыцці бацькі, Жыгімонта Старога, каранаваўся на караля Польшчы і вялікага князя Літвы. Па знаёмстве з Барбарай, вялікі князь пачаў з ёй сустракацца. Уражаны яе прыгажосцю і грацыяй, эрудыцыяй, тактам, мяккасцю, бездакорным густам, элегантнасцю, тонкім пачуццём гумару, бляскам і розумам, спадчыннік прастола быў пронзён Купідонам ў самае сэрца. Каб бачыць яе часцей, ён прызначыў яе галоўнай фройляйн сваёй жонкі, Лізаветы Габсбург. Калі ў 1545 годзе Альжбета памерла, яны пачалі сустракацца адкрыта.
Інтрыгі польскай шляхты, дрэннае стаўленьне каралевы-маці да Радзівілаў, а таксама заява братоў Барбары пра тое, што Жыгімонт абражае гонар іх сястры, вымусілі вялікага князя даць слова, што ён пакіне Барбару. Але неўзабаве (у 1547 годзе) яны патаемна ўзялі шлюб у Вільні. 17 красавіка 1548 году Жыгімонт Аўгуст прадставіў яе ў якасьці сваёй жонкі Сойму Вялікага Княства Літоўскага, які пагадзіўся прызнаць яе вялікай княгіняй літоўскай.




У 1548 годзе памёр Жыгімонт Стары, каралевіча тэрмінова выклікалі ў Кракаў, а яго маці Бона Сфорца пачала шукаць жонку для будучага кіраўніка дзяржавы. Аднак выявілася, што Жыгімонт Аўгуст ужо жанаты. Каралева-маць прыкладала намаганні, каб не дапусціць каранацыі Барбары. Таго ж 1548 году сойм у Пёрткаве выступіў за скасаванне шлюбу, але нягледзячы на гэта, Жыгімонт дамогся аго афіцыйнага вызнання, пагражаючы адмовай ад стальца і склаўшы хаўрус з Габсбургамі.




Урачыстая каранацыя Барбары Радзівіл адбылася ў Кракаве 7 сьнежня 1550 года. На знак пратэсту Бона Сфорца выехала з Кракава на радзіму ў Італію. Па каранацыі італьянскі аптэкар Монці прыгатаваў зелле ад бясплоддзя, у выніку 2-месяцовага прыёму якога Барбара крайне схуднела.
Праз 5 месяцаў пасля каранацыі, у траўні 1551 г., Барбара нечакана памерла ў Вавельском замку, і прычыну яе смерці лекары таго часу вызначыць не змаглі. Канец Барбары быў жахлівым: яна памірала некалькі месяцаў у жудаснай агоніі, аднак Жыгімонт увесь час знаходзіўся з жонкай. Насуперак традыцыі каралева не была змешчана ў кракаўскай пахавальні на Вавелі, бо Жыгімонт Аўгуст сказаў: «Не прынялі яе тут пры жыцці, не пакіну яе тут і мёртвай». Неўзабаве жалобная працэсія выехала з Кракава і накіравалася ў Вільню. Усю дарогу кароль ехаў вярхом на чорным кані ўслед за труной каханай, у кожным населеным пункце злазячы з каня і ідучы побач з катафалкам. Пахавалі Барбару ў віленскім катэдральным касцёле.
Паводле некаторых звестак, Барбару атруцілі агенты Боны Сфорцы, згодна з іншымі - яна памерла па доўгай хваробе. Хадзілі чуткі, што маці Жыгімонта атруціла першую жонку Жыгімонта, Лізавету. Бона Сфорца адбываецца з шляхетнай італьянскай сям'і, шырока вядомай у сувязі з глыбокімі ведамі ў галіне ядаў і зёлак, сакрэты пра якія перадаваліся ў сям'і Сфорца з пакаленне ў пакаленне.
У XXI стагоддзі цела Барбары было эксгуміравана і ўстаноўлена, што памерла яна ад раку, а не ад атруты. Легенда аб Чорнай даме засталася жыць у стагоддзях. Не было жанчыны ў яе эпоху і пазней больш знакамітай, бліскучай, акружанай багаццем і глянцам. Нават пасля сваёй смерці яна засталася вялікай, і прах яе спачывае замест з прахам вялікіх князёў і каралёў. У сутарэннях Кафедральнага сабора нерухома стаіць урна з сэрцам караля Уладзіслава IV Вазы, і саркафагі вялікага князя і караля Аляксандра Ягайлы і двух жонак Зыгмунта (Жыгімонта) II Аўгуста - Лізаветы і Барбары Радвилл.




Існуе паданне пра тое, што па смерці Барбары кароль наведаў Мікалая Радзівіла (брата Барбары) у Нясвіжы, і прывёз з сабой чарадзея, які паабяцаў яму выклікаць дух жонкі ў тым месцы, дзе яны сапраўды кахалі адзін аднаго. Дух быў выкліканы, але кароль сваім каханнем змог утрымаць Барбару, ня даўшы ёй вярнуцца туды, адкуль яе выклікаў чарадзей. Кароль мусіў вярнуцца паміраць у Нясвіж, дзе б яны нарэшце сустрэліся. Аднак нечакана ён памёр у Кракаве, і паводле легенды, да нашых дзён дух Чорнай Дамы блукае пакоямі Нясвіжскага замка, у той час як дух Жыгімонта блукае ў Кракаўскім палацы. Сюжэт гэтага падання лёг у аснову карціны польскага мастака Войцэха Герсон (захоўваецца ў Нацыянальным музеі ў Познані). Выказвалася меркаванне, што цудатворны абраз Маці Божай Вастрабрамскай на самай справе з'яўляецца партрэтам Барбары Радзівіл.




Некаторых пісьменнікаў гісторыя кахання Барбары і Жыгімонта натхніла на творчасць. Так, Аляксей Дудараў прысвяціў літоўскай княгіне драматычную паэму “Чорная Панна Нясвіжа”.


Драматычная паэма напісана на аснове аднаго з самых рамантычных паданняў пра трагічнае каханне беларускай магнаткі з роду Радзівіл і польскага караля Жыгімонта. Спектакль па паэме «Чорная панна Нясвіжа» уваходзіць у рэпертуар Нацыянальнага тэатра імя Янкі Купалы ў Мінску (рэжысёр Валерый Раеўскі) і іншых тэатраў Беларусі.
Юрый Татарынаў стварыў зборнік гістарычнай прозы “Барбара Радзівіл”. Гэта займальная біяграфія вядомай літоўскай прыгажуні, жонцы вялікага князя літоўскага і караля польскага Жыгімонта II Аўгуста.



А таксама творы гістарычнай тэматыкі К. Я. Шышыгіна-Патоцкая “Нясвіж і Радзівілы”. У кнізе разглядаецца паходжанне рода Радзівілаў, лес яго вядомых прадстаўнікоў, у тым ліку Барбары.



Яе імя паўтараюць старажытныя рукапісы і сучасныя гісторыкі, яе вобраз апявалі паэты, малявалі мастакі. Загадкавая, вытанчаная, яна ўвайшла ў гісторыю не праз войны і жаданне ўлады, а як прыклад бязмежнага кахання і прыгажосці.
Чорная панна назаўседы застанецца сімвалам Нясвіжскага замка, які блукае па пакоях у пошуках каханага. Гісторыя жыцця Джульеты беларускага Сярэднявечча, рамантычная і трагічная, прымушае хвалявацца нават праз паўтысячы гадоў...


скачать dle 10.4фильмы бесплатно